شاید برای شما هم پیش آمده باشد که هنر خاتم چیست ؟ هنر خاتم کاری گل سر سبد هنرهای دستی ایران محسوب می‌شود و مهر تاییدی بر غنی بودن تاریخ هنرهای دستی ایرانی و اسلامی است.
به درستی مشخص نیست که این هنر گران‌بها چه زمانی و توسط چه کسی خلق شده است اما داستان‌های بسیار زیادی که حتی شبیه به افسانه هستند در رابطه با این هنر وجود دارد.
عده‌ای معتقد هستند که این هنر سینه به سینه از اولین اجدادشان به آن‌ها رسیده است و کاملا موروثی است. عده‌ای دیگر معتقد هستند که این هنر معجزه حضرت ابراهیم علیه السلام بوده است که به ایرانیان آموخته است.
اما آنچه که همگی و حتی مورخان بر سر آن توافق دارند این است که این هنر بیش از هزار سال است که در ایران جاری است و مهد و محل آن جایی نیست جز شیراز.
شیراز با توجه به تمامی شواهد تاریخی و اسناد موجود محل پیدایش هنر ارزشمند خاتم کاری است، چرا که قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری شده موجود متعلق به این شهر و هنرمندانش است.
سرشناس‌ترین هنرمندان خاتم‌کاری همه اهل شیراز هستند و به نام‌ترین آثار خاتم در این شهر واقع شده است. مدرک اصلی که این ادعا را تایید می‌کند وجود گنبد مسجد عتیق است.
این مسجد تاریخی در وسط صحن و ایوان اصلی خود بر سقف این مسجد یک گنبد تماما خاتم کاری شده وجود دارد که به طور قطع هزار سال و به گفته برخی بیش از هزار سال قدمت دارد.
به درستی مشخص نیست که این هنر گران‌بها چه زمانی و توسط چه کسی خلق شده است اما داستان‌های بسیار زیادی که حتی شبیه به افسانه هستند در رابطه با این هنر وجود دارد.
عده‌ای معتقد هستند که این هنر سینه به سینه از اولین اجدادشان به آن‌ها رسیده است و کاملا موروثی است. عده‌ای دیگر معتقد هستند که این هنر معجزه حضرت ابراهیم علیه السلام بوده است که به ایرانیان آموخته است.
اما آنچه که همگی و حتی مورخان بر سر آن توافق دارند این است که این هنر بیش از هزار سال است که در ایران جاری است و مهد و محل آن جایی نیست جز شیراز.
شیراز با توجه به تمامی شواهد تاریخی و اسناد موجود محل پیدایش هنر ارزشمند خاتم کاری است، چرا که قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری شده موجود متعلق به این شهر و هنرمندانش است.
سرشناس‌ترین هنرمندان خاتم‌کاری همه اهل شیراز هستند و به نام‌ترین آثار خاتم در این شهر واقع شده است. مدرک اصلی که این ادعا را تایید می‌کند وجود گنبد مسجد عتیق است.
این مسجد تاریخی در وسط صحن و ایوان اصلی خود بر سقف این مسجد یک گنبد تماما خاتم کاری شده وجود دارد که به طور قطع هزار سال و به گفته برخی بیش از هزار سال قدمت دارد.
پس از شیراز و دوره شروع خاتم کاری کم کم این هنر تبدیل به یک صنعت شد.
خاتم کاری در دوره صفویه از شیراز به اصفهان نیز وارد شد. دوره صفویه دوره‌ی رشد و ارتقا هر هنری بود. در این دوره تمامی هنرها به اصفهان منتقل شدند یا در آنجا رواج یافتند خاتم کاری نیز به عنوان یک صنعت رایج شد.
بجز گنبد خاتم کاری شده مسجد عتیق آثار به نام و مهم دیگری نیز وجود دارد که قدمت طولانی‌ای دارند از جمله:
- صندوق مرقد امام موسی کاظم و امام محمد تقی علیه السلام در کاظمین مربوط به دوران شاه اسماعیل صفوی در سال 906 هجری قمری ساخته شده توسط محمد جمعه.
- صندوق مرقد امام حسن عسکری علیه السلام در سامره و صندوق مرقد امام علی نقی علیه‌السلام
- صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر حضرت مهدی علیه السلام که در همان دوره ساخته و نصب شده
- صندوق خاتم مرقد امام حسین پسر حضرت علی علیه السلام و حضرت ابوالفضل در کربلا
- صندوق مقبره زینب در شام و …
اجرای هنر خاتم کاری مراحل بسیاری دارد و از ابزار و مواد مختلفی در ساخت طراحی هر قطعه خاتم استفاده می‌شود.
چوب، مفتول‌های فلزی، انواع استخوان و گاهاً صدف از مواد اولیه ساخت خاتم هستند.
چوب، مفتول‌های فلزی، انواع استخوان و گاهاً صدف از مواد اولیه ساخت خاتم هستند.
چوب‌های مورد استفاده در این زمینه از چوب‌های مختلفی هستند از جمله چوب گردو، آبنوس، فوفل، بقم، عناب، نارنج، کبوده و … همچنین فلزهای مختلفی از جمله برنج و مس که رایج‌تر هستند و برای موارد خاص از نقره نیز استفاده می‌شود چون از قیمت بالاتری برخوردار است.
استخوان‌های مورد استفاده در خاتم کاری بیشتر استخوان‌های اسب و شتر هستند اما در مواردی خاص از استخوان فیل و عاج آن نیز استفاده می‌شود اما به دلیل کمیاب بودن قیمت بسیار بالایی دارد.
ابتدا استاد کار طرح اصلی را با تمامی جزییات طراحی می‌کند و جزییات هر بخش آن و مواد مورد نظر را برای هر قسمت و جنس چوب و مفتول و استخوان موردنظر را به استادهای دیگر اطلاع می‌دهد، سپس مرحله بعدی شروع می‌شود.
قطعه‌های چوب در قطعات 30 سانتی‌متری با عرض 5 میلی‌متری برش داده می‌شوند و بعد تبدیل به قطعات مثلثی بسیار ریزتر می‌شود و پس از این مرحله سوهان‌کشی و دورگیری انجام می‌شود و بر روی طرح اصلی جای‌گذاری می‌شود.
پس از چسباندن نهایی قطعات چوب جاهای خالی با مفتول‌های فلزی کوبیده و پر می‌شود و قطعات استخوان پس از آن اضافه می‌شود و کار وارد مرحله سوهان کشی می‌شود.
پس از انجام سوهان کشی که از مهم‌ترین مراحل کار است مرحله روغن کاری و جلا دادن انجام می‌شود.
کیفیت و ارزش کار خاتم به سه عامل اصلی بستگی دارد، یک سوهان کشی اصولی و یک دست بودن کل بدنه بسیار مهم است.
پس از آن قرینه بودن بدنه و طرح خاتم از همه مهم‌تر است و مهم‌تر از همه میزان ریز نقشی و ظرافت طرح خاتم است.
پس از انجام سوهان کشی که از مهم‌ترین مراحل کار است مرحله روغن کاری و جلا دادن انجام می‌شود.
کیفیت و ارزش کار خاتم به سه عامل اصلی بستگی دارد، یک سوهان کشی اصولی و یک دست بودن کل بدنه بسیار مهم است.
پس از آن قرینه بودن بدنه و طرح خاتم از همه مهم‌تر است و مهم‌تر از همه میزان ریز نقشی و ظرافت طرح خاتم است.
از مهم‌ترین ویژگی‌های یک خاتم خوب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- یک دست بودن سطح کار و خالی نبودن هیچ کجا از سطح خاتم یک دست بودن رنگ و مواد به کار رفته در ساخت قطعه خاتم عدم تغییر در رنگ و شکل محصول به مرور زمان ترمیم کاری‌ها و بتونه کاری‌ها در سطح کار مشخص نباشند.
- نقش‌ها و مثلث‌ها و مفتول‌های فلزی هر چقدر ریزتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر می‌شود.
- در نهایت با گذشت بیش از 1000 سال از پدید آمدن این هنر هنوز رونق و کیفیت خود را از دست نداده است.
پاسخ دهید
میخواهید به بحث بپیوندید؟مشارکت رایگان.